ناگفته های بافت تاریخی فرهنگی شیراز؛ نابودی هویتی به مساحت 57000 متر مربع

محمد معین رحمانی – مینا کمالی:

چند وقتی بود که صدای مردم قصد آنرا داشت تا از برخی فجایع رخ داده در بافت تاریخی شیراز توسط عده ای پرده برداری کند. در راستای تحقیقاتمان با فردی آشنا شدیم که به خوبی عطش پرسش های ما را پیرامون این موضوع فرو نشاند؛ دکتر غلامحسین معماریان، فوق لیسانس معماری از دانشگاه جنوآی ایتالیا و دکترا از منچستر انگلستان و استاد دانشگاه علم و صنعت، دعوت ما را برای گفتگو پیرامون بافت فرسوده شیراز و اتفاقات رخ داده در آن پذیرفت؛ ایشان سخنان ناشنیده بسیاری داشتند؛ مشروح مصاحبه در ادامه می آید:

صدای مردم: در ابتدا لطفا راجع به طرح توسعه حرم شاهچراغ برایمان بگویید جناب دکتر

دریکی از سفرهای زمان ریاست جمهوری جناب آقای دکتر احمدی نژاد که آمدند شیراز از ایشان برای گسترش و توسعه حرم به57 هکتار بدون نظر شورای عالی شهرسازی یک تاییدیه کلی گرفتند.( از شاهچراغ تا پشت آستانه)، خیابان 9 دی هم یک بخشی از همین اجرای طرح بود. شورای عالی شهرسازی هم که دست خودشان بود. آقای نیک زاد وزیر مسکن بود و این طرح را بصورت کلی تأیید کرد اما این طرح بصورت مصوبه اجرایی در نیامد.

صدای مردم: درمورد طرح57 هکتاری بیشتر توضیح می دهید؟

میراث فرهنگی از بنده و تعدادی از دوستان بعنوان اساتید دانشگاه دعوت کرد در یک جلسه و اعلام کردند که یک طرح جامع شیراز داریم و درآن طرح تفصیلی بافت تاریخی لحاظ شده شما نظراتتون را بفرمایید. ما رفتیم شورای عالی بافت وگفتند آقای دکتر شیخی رئیس طرح است. نقشه را گذاشتند روی میز، دیدیم دور 57 هکتار از بافت تاریخی شیراز را قرمز کردند! بهشان گفته شده بود که شما دراین طرح (57هکتار)دخالت نکنید. این دست یک شرکت دیگر است! سوالی که ما از آنها کردیم این بود که مگر می شود 300 هکتار را درنظر بگیرید و 57 هکتار ازقلب آنرا جدا کنید و بگویید شما حق ندارید بر روی این قسمت کارکنید؟! به آنها اعتراض کردم و ایراد دیگری که گفتیم این بود که لبه های بافت تاریخی را کردند 6 طبقه که شده مثل یک قلعه تجاری واین درست نیست و برخی جاها را با لکه زرد نشان داده بودند که این ها بی ارزش است!!!

گفتیم این که نمی شود بگوییم این ها بی ارزش است، این کوچه با ارزش است. کوچه هم جزء آثار است یعنی بخشی از تعاملات اجتماعی گذشته در کوچه ها اتفاق می افتاد و نمی شود گفت چون کوچه یک معبر عمومی است خرابش کنیم. ایراد دیگر اینکه حریم بنای تاریخی مشخص نبود؛ یک خانه اگر بنای تاریخی باشد تا چند خانه حریم دارد. در حریم شما باید قوانینی مانند 2 طبقه بیشتر نسازی، مرتفع تر از حدی نشود، بدنه سازی (نما) را اگرهم تخریب شده باید طرح اجرایی مرمت همراه وهمسو باشد و... این ها را ایراد گرفتیم بهشان. بعد از آن جلسه دولت تغییرکرد و دیگر هم از ما دعوت به عمل نیامد.

از آن جمع دانشگاهی من نظراتم را تهران دادم و کتباً برای آقای علویان صدر(معاونت میراث فرهنگی کشور دردولت دهم)​ فرستادم که این کار شما درست نیست، این 57 هکتار باید با کل بافت دیده شود. این تذکرات را گوش نکردند تا وقت ساختن خیابان 9 دی رسید که به ما خبر تخریب دادند.

صدای مردم: طرح توسعه حرم چه مشکلی دارد؟

شاهچراغ آمد میدان شهری یعنی میدان احمدی را برداشت برای خودش وکرد بنا وحالا به سمت مسجد نو هم دارد توسعه میدهد. این طراحی مشکل دارد، امروز فکر می کنند باید این را بسازند و فردا فکر می کنند یک چیز دیگر و تغییر می دهند واصلاً باهم هماهنگی ندارند و بدتر آنکه طرحی ندارند. ببینید مهم ترین بخش در مکان های مقدس قبله است، قبله درشاهچراغ به سمتی است که آنجا یک بازار است با یک راه ورودی و از یک سمت دیگرختم میشود به بازار؛ از یک سو ختم می شود به پارکینگ و مجتمع تجاری بین الحرمین. مکان های مذهبی باید به سمت قبله توسعه پیدا کند چون وقتی می خواهند برای نماز بایستند به سمت قبله می ایستند. حالا در وضعیت فعلی درسمت قبله سرویس های بهداشتی هست! که در سر در ورودی سرویس ها کتیبه قرآنی میچرخد. وقتی عرض میکنم فکر شده نیست یعنی این. این دارد نشان میدهد که این دوستان فکر نکردند. به طرح بصورت روزانه فکرمیشود و بعد از تخریب و هزینه کردن متوجه میشوند که دراین راستا نباید ورودی میساختند یا نباید گذر میساختند. الان چند میلیارد هزینه این سر در هایی بود که خراب شد؟

 

سوال ما از متولیان امر این است که چند صحن می خواهید شما برای شاهچراغ تا مشکلاتتان حل بشود؟ 2 صحن!57 هکتار یعنی 570 هزار متر مربع.

صدای مردم: ما با یکی از اعضای محترم شورای شهر شیرازصحبت می کردیم ایشان میگفت: ما می خواهیم حرم را گسترش بدهیم اینطوری که هرکس که نمی تواند برود مشهد بیاید شاهچراغ.

این توجیهات مذهبی است. امام رضا در دل مردم چیز دیگری است و نمی توانیم ما که امام معصوم را هم شأن امام زاده قرار بدهیم و حالا بگوییم مردم بیایند این جا. این ها داستان دیگری دارند، این ها فکر می کنند شیراز را یکهویی می توانند تغییر فرهنگی بدهند. این کار به این سبک باور کنید یک ضد فرهنگ می شود، چون الان یک عده که ضد مذهب و دین هستند آمدند موضع گرفتند که چرا شما نمی روید ببینید شاهچراغ دارد چه کارها که نمی کند؟ شاهچراغ را!یعنی این همه تخریب را نسبت می دهند به شاهچراغ. من در گروهی گفته بودم از دوره رضا شاه تخریب ها شروع شد، کلی به ما اعتراض کردند که چرا نمی روید شاهچراغ را ببینید و از رضا شاه شروع کردید. دوتا چیز می گذارند روبروی هم که اصلاً قابل قیاس نیست.

صدای مردم: نقش تولیت حرم در اجرا و طراحی این طرح 57 هکتاری و تخریب ها کجاست؟ آیا آنان بر این تخریب ها اصرار دارند؟

قطعاً اینگونه است. حرم امام رضا(ع) هم57 هکتار است؛ یعنی می خواهند از آن الگو پیروی کنند!! ولی آنجا خود امام جمعه شهر داد زد که مشهد هویت خودش را از دست داده با آن همه هتل. ما از داستان های پشت پرده که باعث تصمیمات اینچنینی میشود​ خبر نداریم. ​اما ​نتایجی که دیدیم​ ازاینگونه تصمیمات​ خراب است. مسجد جامع قبلاً خیلی رفت و آمد داشت و آباد بود. برای ما سوال است، می خواهند یک جای 1200 ساله را تخریب کنند که چی بسازند؟پارکینگ!؟ این ها حق معنوی ماست، این ها دارند تاریخ ما را پاک می کنند. ​آیا​ گردن هیچ کس نیست​ که​ مدعی بشود!​؟​ واگر شما یک خط در روزنامه بنویسید دستگیرت میکنند. ​مگر اینکه​ مدعی العموم ها بیایند!!! تاریخ عینی را دارند پاک می کنند،تک تک خاطرات شیراز را پاک می کنند و رسماً دارند شهر را بی هویت می کنند. صد سال دیگر هم اگرکسی را بیاورید شاهچراغ به این چیزهایی که در آن ساخته شده نمی گوید اثرهنری.

صدای مردم: چرا میراث فرهنگی با این معضل مقابله نمیکند؟

 میراث فرهنگی ما ضعیف کار میکند.کسانی دیگر تصمیم گیرنده هستند. این کار افراد دل سوزی می خواهد که متأسفانه شیراز ندارد.

صدای مردم: شما چه فعالیتهای در مورد حفظ بافت تاریخی شیرازانجام دادید؟

هرجا من در تهران رفتم درمورد تخریب آثار و بافت شهری صحبت کنم من جمله معاون 2 وزیر به من گفتند بروید به نماینده مجلس تون بگویید و از ایشون بپرسید دارد چه کار میکند!! وقتی از معاونین وزرا ​پرسیدم چرا نمی گویید؟ گفتند نماینده مجلس شیراز جناب آقای دکتر احمد رضا دستغیب پشت ماجرا هستند. دست خودشون هست  طرح، یعنی پدرشون عملاً هیچ کاره هستند.

ما اول باید آگاهی ها را ببریم بالا. هرکسی که در این شهر روشنگری کند و مبارزه کند با تخریب ها سریعاً برچسب های گونانگون ناروا به او زده میشود. متأسفانه سکوت هم در اساتید دانشگاه فراوان است؛ ما تا الان چندین بیانیه دادیم مثلاً دانشگاه علم وصنعت پارسال یک بیانیه داد که جلوی تخریب ها را بگیرید. نامه نوشتند به مقام معظم رهبری، با امضای 50 نفر از اساتید. خودم هم تکی نامه نوشتم به رهبرمعظم انقلاب. بعد از  نامه ها ما را از استانداری فارس خواستند، گفتند یک جلسه بگذاریم با مرحوم جناب آقای مهدی دستغیب و تعامل کنیم. اما جلسه ترتیب داده نشد ولی یک سال تخریب ها متوقف شد سال 90-91.

صدای مردم: از نظر شما چه کسانی عوامل تخریب بافت هستند؟

شهرداری راه حل های قانونی را به این ها یاد می دهند.  شاهچراغ تا الان​ تخریب ها را گردن نگرفته است، چون اطلاعیه را اصلاً اون ها نمی دهند. اطلاعیه ها را مسکن و شهرسازی می دهد. البته سرقضیه خانه پور نواب هم گفتند ما اطلاع نداریم؛ یک گروه با لباس شخصی آمدن خانه ها را خراب کردند. اگر از لحاظ قانونی مدرک داشتند میگفتند طبق این مصوبه داریم خراب میکنیم. تولیت شاهچراغ هم زیر بار نمیرود چون متولی اش نیست. متولی خرید اماکن بافت تاریخی وتخریب آن راه وشهرسازی هست و مجری اش هم قبلاً آقای عشایری بودند.

صدای مردم: ممنون می شویم سخن پایانی شما را بشنویم.

ما در ایران متأسفانه کسی را نداریم که بیاید بگوید من دل سوز تاریخ، دلسوز میراث هستم و معماران را ارج و قرب بگذارد. همه جای دنیا دارند اما یکی از بزرگان مملکت تا حالا خودش را حامی تاریخ نکرده است؛ به غیر از مقام معظم رهبری که ایشان حرفشان راهمه جا می زنند ولی هیچکس گوش نمیدهد. مقام معظم رهبری دستور دادند و در برنامه توسعه هم گنجاندند، باید یک کمیته ای تشکیل بشود و به معماری ایرانی و اسلامی در شهرداری بپردازد اما در شیراز این کمیته کجاست؟ چرا تشکیل نشده؟ رهبری پارسال فرمودند معماری تهران، معماری وحشی است. چرا به آن سمت حرکت میکنیم؟

اصفهان به اشتباه آمد و سرمایه گذاری اش را گذاشت در بخش صنعت، شهرشان  نابود شد. درحال حاضر در قسمت آب دچار مشکل هستند و همچنین بالاترین مریضی در سطح استان را دارا هستند. بالاترین ام اس و آلودگی برنج  را اصفهان دارد؛ و تاریخ شان را همه را نابود کردند. داستان تحریم روی صنعت شان هم تأثیر گذاشت در صورتی که اگر نیروی شان را می گذاشتند روی جهانگردی و ایران گردی همان قدر درآمد داشتند و شهرشان هم سالم می ماند. شیرازی ها خوشبختانه نشد به توسعه صنعتی برسند ولی توسعه فرهنگی شان را هم دارند نابود می کنند.

نگذارید این اتفاقات بیفتد. چون آن موقع دیگر نه فرهنگ داریم ونه صنعت. سالی 300 هزار توریست می آید این جا، آن موقع را ببینید که چقدر بیایند و می دانید چقدر سرمایه آوری میشود. چقدر تولید اشتغال اینجا می شود؟ آن غربی هایی که میایند اینجا نمی خواهند بیایند مثلاً معالی آباد را ببینند، دوست دارند بروند درکوچه های بافت تاریخی و سنتی قدم بزنند وگردش کنند.

صدای مردم: ممنون از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.