باید روابط "همسایگی" احیا شود. . .
هدف از خدمات اجتماعی این است که مردم وارد عرصه عمل شوند و مشکلات جامعه با تکیه به آن ها حل شود. در تاریخ ما، یک حرکت کاملاً مردمی وجود دارد که در طول سالیان متمادی همچنان مردمی مانده و آن، مراسم مذهبی محرم و جریان شهادت امام حسین (ع) است.
محرم و صفر جریانی است که خود مردم آن را پیگیری، آماده سازی و اجرا می‌کنند. این حرکت آن قدر گسترده و عظیم است که نهادهای حاکمیتی توان برگزاری یک روز آن را هم ندارند. حال تصور کنید امری شبیه به مراسم محرم برای نهضت خدمات رسانی اتفاق بیفتد؛ یعنی مردم حل مشکلات اجتماعی را در اولویت قرار داده و ورود جدی به این مسئله داشته باشند. آن زمان همه مشکلات جامعه حل خواهد شد.
پس از انقلاب تغییر شرایط به گونه‌ای بود که انگار همه چیز تمام شده و تنها انقلاب و نهادهای حاکمیتی مسئول رسیدگی به همه امور هستند. این شرایط تا جایی ادامه پیدا کرد که امروز شما وقتی یک فرد یتیم می‌بینید، احساس می‌کنید تا وقتی بهزیستی وجود دارد، ما نباید کاری انجام بدهیم یا وقتی فقیری می‌بینید احساس می‌کنید وظیفه اصلی با کمیته امداد است. متأسفانه در ابتدای انقلاب همه واحدهای مردمی تبدیل به ارگان‌های رسمی شدند. حتی بسیج مردمی مستضعفین به یک نهاد رسمی تبدیل شد و شکل و روش اداری به خود گرفت. به همین دلیل آن احساس مشارکت ابتدای انقلاب در مردم کم رنگ شده است. در حالی که وقتی احساس مشارکت عمومی وجود داشته باشد، علاوه بر اینکه مشکلات به بهترین شکل ممکن توسط خود مردم حل می‌شود، آثار فرهنگی بسیار مثبتی برای افراد و جامعه دارد.
مثلاً در اردوهای جهادی، غیر از خدماتی که نیروهای جهادگر به محرومین می‌رسانند، شخصیت فرد جهادگر رشد می‌کند و به کمال نزدیک تر می‌شود. از دیگر مواردی که در این باب لازم است مورد توجه قرا بگیرد اینکه؛ در دین ما سفارش شده که صدقه را خودتان به دست مستحق بدهید. یکی از اشتباهاتی که در کشور ما توسط نهادهای خیریه‌ای صورت گرفته، این است که میان فرد خیر و مستحق فاصله افتاده است. مردم کمک‌های خود را به مجموعه‌ای می‌دهند و آن‌ها بدون اینکه به فرد خیر اطلاعات لازم را بدهند که این مبلغ با چه کیفیت و اندازه‌ای و به دست کدام محروم رسیده است، کارها را انجام می‌دهند. باید محله‌ها با تعریف اصیل خود دوباره احیا شوند؛ یعنی همان چیزی که دین از آن با عنوان نظام «همسایگی» یاد کرده است. برای برپایی فرایند اخوت اسلامی نیاز است «روابط همسایگی» احیا شود و همسایه از حال همسایه باخبر باشد. این موضوع نیاز به یک شبکه اجتماعی حقیقی دارد و طبیعتاً مساجد برای همین کار تعبیه شده‌اند.
باید حس هم ذات پنداری و تلاش برای رفع مشکلات و محرومیت‌ها زنده شود و لازم است خدمت رساندن به مردم و به خصوص طبقات اجتماعی محروم، فراگیر شود و مساجد و پایگاه‌های بسیج نیز به وسیله خود مردم این حرکت را آغاز کنند. همچنین دانشجویان هر دانشگاهی، محرومین مجاور دانشگاه را شناسایی کنند و به فراخور تخصص خود، آن‌ها را حمایت درمانی، مالی، روحی و روانی کنند. آسیب‌های اجتماعی مشکلاتی هستند که بی‌تردید در بسیاری از مواقع بر سیاست نیز ارجحیت دارند. پس انقلابی بودن تنها در عالم سیاست معنا نمی شود. جناح مؤمن انقلابی همواره باید نگران و دغدغه‌مند و عامل حل نارسایی‌های اجتماعی باشد. همه ما باید این احساس را داشته باشیم که در اموال مان حقی متعلق به محرومان است. در حدیثی می‌فرماید: «وَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ». لازم است این تفکر به وجود بیاید که اگر فردی مومن هست، باید به محرومان رسیدگی کند و اگر دغدغه مشکلات مردم را ندارد پس در اعتقادات خود شک کند.
ما نیاز داریم تا حرکت خدمات اجتماعی به یک الگو تبدیل شود و هر کسی در هر حرفه‌ای به این حرکت بپیوندد. مثلاً الان حدود سه هزار نفر در انتظار هستند تا جزء خدام حرم امام رضا (ع) شوند. اگر این افراد هرکدام با هر حرفه و شغلی که دارند، در طول یک سال مدت زمان محدودی را به محرومین و آسیب دیدگان خدمت کنند گشایش بسیار بزرگی در جامعه حاصل می شود. همچنین مفهوم زکات که در دین ما بسیار مورد سفارش قرار گرفته از مفاهیم مرتبط با خدمات اجتماعی است. در مقابل نماز که ارتباط با حق است، زکات ارتباط با خلق را برقرار می‌کند؛ یعنی هم در احکام دین و هم در سفارش‌های معصومین، حضور و دستگیری از خلق خدا توصیه شده است. مشروعیت حاکم حکومت اسلامی در این است که به آسیب‌های اجتماعی توجه خاص داشته باشد. سفارشی که حضرت امیر (ع) برای حاکمان اسلامی دارند، حل مسائل اجتماعی و مبارزه با فقر است. فقر عمده ترین زمینه ساز مشکلات اجتماعی است. به همین دلیل در گزاره های دینی «کادَ الفُقَرا أن یَکونَ کُفراً» را داریم. این معضل به اندازه‌ای حساس است که می‌تواند کشور را نه در امر داخلی، که در بحث روابط خارجی نیز به چالش بکشد. اگر انفاق و احساس مشترک مردم نسبت به یکدیگر جاری نشود، آن زمان عده‌ای پیدا می‌شوند که برای حل معضلات داخلی، به خارجی‌ها و بیگانه‌ها دست نیاز دراز می‌کنند. اگر ما نتوانیم این معضلات را حل کنیم، در روابط خارجی با مشکل جدی مواجه خواهیم شد. بنابراین از لحاظ انسانی، سیاسی و الهی، وظیفه حکومت اسلامی این است که معضلات را برطرف کند زیرا مردم عیال خداوند هستند و امانتی در دست حکومت اسلامی محسوب می‌شوند.
حجت الاسلام قاسمیان، مدیر حوزه علمیه مشکات و مسئول قرارگاه جهادی امام رضا(ع) – 26/04/95
