شعر باید آیینه اشک و لبخند و غم و شادی روزگار خود باشد
محمد امین جعفری، مدیر کل سابق کتابخانه های عمومی فارس و شاعر شیرازی که خود را محدود به مرزها نکرده و رسالت خود را رساندن پیام فطرت و انسانیت بر همه مردمان این کره خاکی می داند، این روزها از فضای فرهنگی حاکم بر شیراز بسیار گله مند است و می گوید:
استان فارس در روزگاری به سر می برد که ضعیف ترین تیم مدیریت فرهنگی را به خود می بیند. زیرا فارس را از اصلی ترین برگ شناسنامه خود یعنی "شعر" دور کرده اند و نهادهایی که به ذاتِ وظیفه، باید حمایت و سرپرستی شعر را عهده دار باشند سرگرم سیاست بازی شده اند و شعر را چون طفلی سر راهی می دانند که باید به پرورش گاه ها و دارالایتام ها سپرده شود، این در حالی است که فرهنگ و ادبیات هر خانه توسط اهالی همان خانواده باید مدیریت و سرپرستی شوند نه پدر خوانده ها! چرا که همیشه پدرها مهربان تر از پدر خوانده ها و مادرها رحیم تر از دایه ها هستند...
ساعتی را با این یزرگ مرد فرهنگ و هنر شیراز به گفتگو نشسته ایم که شرح آن را در ذیل می خوانید:
صدای مردم: با سلام. ابتدا یک تعریفی از شعر داشته باشید.
جعفری: شعر چیزی نیست جز صید عاشقانه کلمات! انسان ها با یکدیگر ارتباط می گیرند و عشق و نفرت ها را نسبت به یکدیگر اظهار و اثبات می کنند اما آن کسی موفق تر است که بدیع ترین و اثر گذارترین زبانی که خداوند در اختیار انسان ها قرار داده است را انتخاب کند. شعر مقاومت جانانه ای است در برابر عادی دیدن و شاعر باید سعی کند زاویه دید و نگاه کلیشه ای که دیگران دارند را بر هم بزند و طرحی نو در اندازد و این جاست که شعر زاییده می شود.
تنها شعری که امروز می تواند موفق باشد شعر اجتماعی است چون "من" شعرهای عاشقانه محدود به دایره خاصی از جامعه می شود اما "من" اجتماعی گستره وسیعی از انسان ها را در برمی گیرد. و شاعرانی موفق تر خواهند بود که عاشقانه آن ها اجتماع بیشتری را با کلمات خود درگیر کند.
زیرا اگر عاشقانه ای که می نویسیم به سمت مؤلفه های اجتماعی سوق پیدا نکند در همان لحظه سرایش دفن می شود. شعری می تواند زبان به زبان و قلب به قلب میان مخاطبین منتشر شود که منعکس کننده دردهای اجتماع خود باشد. و خوشا به حال آن شاعری که دغدغه اصلی اش سرودن شعر اجتماعی باشد و اگر می خواهد اثری را به مخاطبین خود هدیه کند آن را در قالب یک اثر اجتماعی خلق میکند واگر هم دردهای مردمان آن سوی نقشه جغرافیایی خودمان را منعکس می کند آن را به زبان مردم جامعه خود بیان کند.
مردم ایران بهترین قاضی در مقایسه اشعار مختلف هستند و آن آثاری را بیشتر دوست دارند و با آن ارتباط برقرار می کنند که وقتی به آن نگاه می کنند خود را در آیینه آن ببینند و شعر روزگار ما اگر آیینه تمام نمای اشک و لبخند و غم و شادی های مردم روزگار خود باشد موفق خواهد بود.
صدای مردم: شعرا با به تصویر کشیدن مسائل اجتماعی چقدر می توانند جامعه خود و جامعه جهانی را تحت تاثیر قرار دهند؟
جعفری: شعر ارزان ترین و در عین حال ارزنده ترین هنر روزگار ماست. چون در هر زمان و مکانی سیال ترین و روان ترین هنری است که بدون حضور آفریننده آن راه خود را می رود. شاعر باید در مورد وقایع و دشواری های روزگار خود جهت گیری داشته باشد. او باید تمام دنیایی که خداوند خلق کرده است را وطن خود بداند و نسبت به همه هم نوعان خود احساس مسؤلیت کند و در شعرش از ایجاد کنندگان مشکلات مردم، یقه گیری کند. شعر اجتماعی چون درد مشترک همه انسان ها را به تصویر می کشد به قلوب انسان ها راه پیدا می کند.
اما متاسفانه هیچ گاه شعرهای خوب و ناب ما ترجمه نشده و برای همین تاثیرگذاری مورد انتظار را هم نداشته است. در جهان پر از فضاهای مجازی و مزاجی اگر شعرهای ما ترجمه می شد می توانست احوالات حقیقی ملت و کشور ایران را به جهانیان معرفی کند. اما تا به حال بیشتر در درون مرزهای این میهن موفق و دارای تاثیر بوده ایم. به طور نمونه در دفاع مقدس آثار شعری و هنری در تشویق رزمنده ها به جبهه های نبرد و مقاومت مردم بسیار تاثیرگذار بود. و الان هم که مرزهای فکری و فطری ما مورد هجوم دشمن قرار می گیرد ما همچنان به نقش آفرینی در این زمینه نیاز داریم.
در واقع شعرا با سرودن اشعار اجتماعی عیار انسانیت خود را آشکار می کنند. تداعی درد انسان ها حساسیت شاعر نسبت به مردم جامعه خود و همه انسان های هم نوع خود را نشان می دهد.
صدای مردم: با توجه به جنگ فرهنگی که به آن اشاره داشتید، شعرا در حراست از مرزهای فرهنگی چه وظیفه ای دارند؟
جعفری: همه کسانی که خارج از خاورمیانه به این سرزمین نگاه می کنند متوجه تمایز و تفاوت مردم ایران زمین با سایر ملت ها می شوند و در واقع ما از نظر فکری و حتی فطری مرزبندی بسیار عمیقی با سایر کشورها داریم.
گرچه همه انسان ها با یک فطرت واحد آفریده شده اند اما نوع نگرشِ مردمان درون محدوده بزرگی به نام ایران با سایر کشورهای حاشیه بسیار متفاوت است. و به همین دلیل هنر و ادبیات ما از پیشینه وسیع تر و پیشانی بلندتری برخوردار است و تمایز محسوسی با ادبیات دیگر ملل دارد. شعر مقاومتی است در برابر آسیب هایی که ممکن است به ناموس ادبیات وارد شود؛ و موظف است در برابر همه حمله های محسوس و نامحسوسی که ممکن است بر مرزهای فکری و انسانی و جغرافیایی یک ملت وارد شود ایستادگی کند. کشور ما در همه دوره های مورد هجمه های مختلف فرهنگی قرار گرفته است. اگر روزگاری حکیم ابوالقاسم فردوسی با سرودن شاهنامه، صیانت دل نشینی از زبان و ادبیات فارسی داشته امروز مؤلفه های مختلفی شاعران را وادار می کند که دفاع جانانه تری از فرهنگ و هویت ایرانی داشته باشند. امروز بسیاری از واژگان ما واژگون شده و معانی شان تغییر کرده است. به دلیل کاربرد افراطی از کلمات آن ها را مچاله کرده و فرصت هایی که در بعضی واژگان وجود داشته ایم را به تهدید تبدیل کرده ایم. ما وظیفه داریم خشت به خشت این فرهنگ را حفظ کنیم و شعر در خط مقدم همه حمله هایی که بر فرهنگ یک ملت می تازند قرار دارد و شاعران صرف نظر از هر عقیده و باور و سلیقه فکری و سیاسی باید عرق ریزی فکری داشته باشند و به جای زندگی انفعالی در پاس داشت هویت و شناسنامه زبان و ادبیات فارسی تلاش کنند.
صدای مردم: در طول دوره های مختلف شعر چقدر از فضای جامعه خود تاثیر پذیرفته و آیا این تاثیر پذیری ها مثبت است؟
جعفری: برای پاسخ به این سوال باید به اینکه از اشعار اعصار مختلف چه شعرهایی هنوز ماندگار شده اند توجه کرد. امروز کدام شعرها هنوز زمزمه پذیری اش را دارد و مردم آن را به خاطر می سپارند؟ مطمئنا شعرهایی که از اجتماع دوران خود بیشترین تاثیرپذیری را داشته اند تا به امروز ماندگار شده اند. چون دردهای مردم این سرزمین همیشه مشترک بوده و مانند این می ماند که در طول تاریخ و میان قرن های مختلف کاربن گذاشته باشند تا تکرار شود. و لاجرم شعری دلنشین تر است که این دردها را منعکس کند. بنابراین در یک نگاه کلی با توجه به نوع تاثیرپذیری می توان آن را مثبت ارزیابی کرد.
صدای مردم: درد مشترک نسل های ایرانی چیست؟
جعفری: همه دارایی های ملت ایران چون قالب یخی می ماند که در حال آب شدن است و ما هم آب شدن این قالب را به نظاره نشسته ایم. آیا اعتقادات و روحیه معنوی مردمی که در دهه شصت جنگی به آن بزرگی را اداره کردند و برای ایثار صف می کشیدند با مردمی که امروز برای کم ارزش ترین مسائل صف می کشند یکی است؟ درد دیگر بی توجهی به نخبگان است.
نخبگان را همیشه در گوشه ای گداشته اند و فقط در مناسبت های خاص از آن رونمایی می کنند و بعد دوباره به موزه خانوادگی خود برمی گردند. در حالی که می شود از آن ها در تمام مؤلفه زندگی بهره برداری و الگوبرداری کرد.
مورد بعد تمرکز همه داشته ها در یک نقطه خاص کشور یعنی پایتخت است، در حالی که همه کاشته ها در نقاط دیگر است. عده ای می کارند و دیگران برداشت می کنند و گاهی در هنگام درو باغبان و زارعان را هم با محصولات درو می کنند. هیچ گاه سیاست تقسیم قدرت و ثروت در این جامعه عادلانه نبوده و بیشتر برخورداری ها برای پایتخت نشینان است.
توزیع عادلانه رسانه و توجه یکسان به نخبگان فارغ از شهرستان و محل زندگی شان سرابی بیش نیست! معمولا سکان داران و افراد متولی وزارت خانه ها سلیقه ای عمل می کنند. مثلا در حوزه شعر علی رغم اینکه استعدادهای فراوان و خوبی در شهرستان ها از جمله در فارس وجود دارد همیشه از یک عده خاص پایتخت نشین تقدیر و تشکر می شود.
